Dila

Dila na matabil, 
Sari-sari ang lumalabas.
Malaki ang gampanin,
Sa taong may dala.

May dila na sinungalin,
Kaaway ng magaling.
Dulot ay panganib sa tao,
Hindi dapat na pakinggan.

May dila na palabiro, 

Kalahati ay totoo, kalahati ay lilo.
Mahirap malirip, may tono ng pang-uuyam.
Gamitan ng talino upang huwag malinlang

May dila na naghahatid-dumapit
Parang lason na mahirap masupil.
Sa pagkakasala ay hindi naglilikat,
Kakambal ng manglulupig, sumusunod sa Hades.

Animoý kamandag na walang lunas,
Sumusugat sa puso ng walang sala.
Sa labis na kadaldalan ay mapapahamak
Itong walang kabuluhang magpaghatid-dumapit!

Ngunit may natatangi, dila na magaling.
Nagsasalita ng tapat, nakaka-akit sa puso.
Parang asin na nagbibigay ng lasa.
Pumapawi ng lumbay, nagbibigay pag-asa.

High Blood (Maikling Kwento)

“Ma’am magdo-drop napo ako..” sabi ni Elaine sa kanyang guro.  
“Sige.. kailan?..” sagot naman ng guro.  
“Kahit huwag ka na magpasa ng drop-out form noted ko na yon.” sabi ni Mrs. Ruby. 
Gulat na gulat si Elaine sa sagot na iyon ng guro, 
hindi niya inasahan ang salitang ito na sasabihin ni Gng. Ruby na kaniyang adviser. 
Ang plano lang sana niya ay kumonsulta sa guro at hintayin ang payo nito 
O tanungin man lamang siya kung sa anong dahilan siya hihinto...,  
o kung ano ang problema niya?.., ngunit hindi gayon ang nangyari.
Kaya naman lalong nalungkot si Elaine at nawalan ng ganang mag-aral.

Kinabukasan nagpunta si Elaine sa bahay at galit na galit na nagkwento... 
“Putang-inang Mrs. Ruby yon! Walang kwentang teacher! 
Gago pala siya! Anong klaseng teacher siya?! Nagsabi ako na magdodrop na ako… 
ang sagot ba naman ay sige... kailan? Wala sa katinuan ang teacher na yon!.. 
walang pakialam sa estudyante niya!... akala ko tatanungin ako kung bakit pero ang sinagot sa akin ay sige.. kalian?.. Siraulo! Galit na sabi ni Elaine. High blood ang lola mo!.. sabi ko sa isip ko..
Marahil ay dahil na rin sa dami ng pait na kaniyang pinagdaan..

Unang taon sa sekondarya noon.. masaya ang pakiramdam dahil marami ang organisasyon na pwedeng salihan.., naisip kong sumali sa softball team ng paaralan.. Ngunit sa hindi inaasahang pangyayari.., dito pala maguumpisa ang kakaibang karanasan sa buhay estudyante.. Dahil sa paglalaro ng softball… nalipat ako sa mababang pangkat sa ikalawang taon ng high school sa pampublikong paaralan sa Marikina. Hindi madali na mag-adjust dahil mula nang magumpisa akong pumasok sa paaralan ay palaging mataas na pangkat at matataas ang grado ko.. maraming luha at gabi na iniiyakan ko ito.. At wala na akong nagawa kundi unti-unting tanggapin ang kapalaran sa lower section..

Sa lower section., masasaksihan mo ang estudyanteng lumiliban sa klase para lang mag digit (larong sugal na kapalit ay pera)… estudyante na imbes na aklat, panulat at papel ang dala ay nakatagong sigarilyo, alak na nakalagay sa coleman at chongkie (mariwana) na nakabilot sa papel ang bitbit. Karamihan din ay hindi plantsadong uniporme, pumapasok kahit walang baon, laging huli dahil kailangang magtrabaho para may pambili ng pagkain at baono kaya naman ay napuyat. Habang may ilan na sa kabila ng maraming problema sa pamilya ay nagpipilit pa rin na makatapos ng pag-aral. Sa kabilang banda naman ay ilang guro na namamalo ng ruler, nangungurot sa singit, namimingot ng tenga at kapag minalas-malas ka pa ay suntok at sampal ang aabutin mo… Guro na nagtitinda ng hamburger at papel, na kapag bumili ka ay karagdagang puntos at kung minsan ay hindi na pakukuhanin pa ng pagsusulit.. Guro na uutusan ka sa palengke para ibili siya ng pagkain na lulutuin para sa pamilya niya.. Guro na aalukin ka ng trabaho sa pag-aalaga ng apo niya.. Guro na may paborito sa klase.. At guro na uupo na lang at magpapalinis ng silid aralan kapag tinatamad nang magturo.. Hay nakakatawang buhay sa lower section...

Doon ko nakilala si Elaine Santos, morena, katamtamn ang taas.., mahusay magmemorya dahil isang kabanata sa science book ay kaya niyang imemorya sa loob lang ng isang araw... Ngunit mayroon din siyang kapintasan.. ang pagiging shoplifter.., ayon na rin sa kwento niya., madalas silang mag mall ng mga pinsan niya at magpuslit ng mga bagay na gusto nila lalo na ang “NBA Cards” na nagkakahalaga ng isang libong piso pataas na usong-uso noon. Hindi alintana ang gawain niyang iyon.. Naging magkaibigan pa rin kami. Nakita ko ang dahilan kung bakit niya iyon ginagawa, dahil palagi siyang pinapagalitan ng kanyang nanay at hindi pinapansin ng kanyang tatay.. Paraan niya iyon ng pagrerebelde .. Bukod dito ay hindi naman niya ako sinasama sa kanyang pagnanakaw o pagpupuslit ng kahit anong bagay. Lumipas ang ilang panahon at kami ay nasa ikaapat na taon na sa sekondarya, kahit nagkahiwalay kami ng pangkat ay naging magkaibigan pa din kami, tumaas ng kaunti ang pangkat ko samantalang siya ay napunta sa lowest section ng buong fourth year. hindi iyon naging hadlang., madalas pa din kaming mag-kwentuhan kahit hindi na kami magka-eskwela..

Noong araw nga na iyon ay dinalaw niya ako sa bahay at nagkwentuhan..
Pinakinggan ko muna siya at pagkatapos ay marahan na tinanong..
“Bakit ka ba kasi magda-drop eh, October na sayang naman matatapos na tayo...” 
Unti-unting pumatak ang luha ni Elaine at sumagot, “nalulungkot kasi ako.., 
hindi ko lang masabi sa iyo na nalungkot ako noong mapunta uli ako sa lower section, 
Ang dami daming section bakit sa last pa ako napunta?.. 
Noong third year tayo last section din ako.., tapos nagsikap ako hanggang maging top one sa klase… 
Sa pagasang tataas ng kaunti ang section ko tapos akalain mo last section pa din ako…, 
Samantalang yung mga hindi nakakapasa sa exam, tumaas ang section.. 
Napaka unfair ng sistema nila!.. kahit anong sikap wala silang pakialam sa iyo.. 
Mas priority nila ang section one at two! Tayong nasa mababang section tae sa mga Gagong teacher!. Nakiusap pa ako at pinaglaban ko yung grades ko noong third year,
tapos balewala lang sa kanila!.. hindi patas ang laban!...” aniya ni Elaine.

Batid ko na hindi madali para kay Elaine na tanggapin ito… Dahil nga nagsikap siya na mapataas ang grado para maipagmalaki niya sa kanyang magulang na hindi siya palaging sa mababang pangkat nakahanay… Hindi ko masabi sa kanya na pareho lang kami ng karanasan sa paaralan… 
Na mula pangkat dalawa ay nilipat ako sa pangkat walo, na pwede namang sa ika- tatlo, apat o ika-limang pangkat … “ang katuwiran ay manlalaro ka kasi eh!” na tila ba kapag player ay awtomatik na itatapon ka na sa  lower section.. kahit nakakasagot at nakakapasa naman sa pagsusulit... At para humupa ang tensyon ay niyaya ko na lamang siyang kumain ng ice cream katulad ng ginagawa ko para maaalis ang lungkot at hinanakit sa hindi maintindihang sistema ng mga guro sa paaralan..

Pagkatapos ng mga pangyayari ay nagbakasyon muna si Elaine sa kaniyang tiyuhin sa Buso-buso upang makalimot sa mga pangyayari. Dumating ang buwan ng Marso at nairaos ang aming pagtatapos, hindi pa din nagpakita si Elaine. Pagkaraan ng ilang buwan nagkita kaming muli ni Elaine at ibinalita niya na mag-aaral siyang muli at susubukan na makatapos ng pag-aaral sa sekondarya. 

Muli ay nagkita sila ni Gng. Ruby at tinanong siya..
“Magseseryoso ka na ba sa pag-aaral?” 

“Opo Ma’am…” malumanay niyang sagot sabay alis. 
Ayaw na niyang pagusapan pa ang nakaraan.

Dumating ang panahon na natapos din ni Elaine ang pag-aaral sa sekondarya kahit nahuli siya sa aming batch. Pinagpatuloy pa din niya ang pag-aaral na siyang mas mahalaga at hindi ang malungkot na pinagdaanan niya sa buhay sa lower section. Pagkatapos ay nagtrabaho muna siya at naghahanda naman para sa pagaaral sa kolehiyo sa kursong kriminology. Isang karanasang tungkol sa iba ibang buhay estudyante sa lower section na nagmulat sa akin tungkol sa maraming bagay..

Ten-Twenty (Maikling Kwento)

Ten.., Twenty.., Thirty.., Forty.., Fifty.., Sixty.., Seventy.., Eighty.., Ninety.., One Hundred! 

Bilang na naabot sa paglalaro ng paborito kong Ten-Twenty o “Chinese Garter”.

Noong bata pa ako, palibhasa ay mahilig akong tumalon at lumukso, 

kaya naman naging paborito ko ang paglalaro ng “Chinese Garter”. 

Nag-ipon pa nga ako ng pera para lang makabili ng goma para may magamit sa paglalaro nito,

at kahit ayaw ni Inay na bumili ako ng laste.., ay bumibili pa din ako. 

Leny!, ani ni Inay, “kung anu-ano ang pinagbibili mo!. 

Imbes na ipunin mo ang pera!., goma na naman yan!..” 

dagdag pa ni Inay na galit na galit...

Hindi alintana ang galit na iyon ni Inay, Bumili pa din ako ng goma at naglaro.

Sa araw-araw na paglalaro nito hindi ko namalayan na pikon na pikon na pala sa akin si Inay, 
dahil simula pagkagising sa umaga hanggang gabi ay puro na lamang paglalaro ang inaatupag ko… 
Isang umaga, habang kami ay naglalaro ng Ten-Twenty, gamit ang laste ng aking kalaro..
Si Inay ay nagpapakulo ng tubig.., at bigla niya akong tinawag, 

Leny! uwi na ang aga-aga naglalaro ka na naman!... wika ni Inay. 

dali-dali akong sumunod at umupo sa hapag kainan.., 

Sa hindi inaasahan.., Biglang nilapag ni Inay ang goma sa lamesa na nakalagay sa pinggan na umuusok pa, at sinabi.. 
Oh! ayan ang almusal mo puro ka kasi laro!.. Kainin mo yan!.

Nagulat ako dahil ang paborito kong goma ay pinakuluan ni Inay sa sobrang inis niya sa akin…, 

Napaiyak na lamang ako dahil bukod sa paborito kong laruan iyon ay gutom na din ako….

Kinabukasan, parang walang nangyari, laro uli, talon dito…, lukso doon…, 
at hindi pa ako nakuntento sinubukan ko din ang iba-ibang exhibition sa larong Chinese Garter… 
Hanggang sa isang pangyayari…,

Blag! Bumagsak ako sa semento, at napangudngod ang noo… 

Aray ko po! Hu..hu..hu.. ang nasabi ko… 

Bukol sa noo kong malapad ang napala sa paglalaro ng Ten-Twenty.

Magmula noon, hindi ko na ito makalimutan, dahil sa sakit ng lagapak sa semento..
Unti-unting nabawasan ang paglalaro ng Chinese Garter at hanggang sa tuluyang ko nang itinigil ang paglalaro nito..

Teddy Stallard and Thompson

Jean Thompson stood in front of her fifth-grade class on the very first day of school in the fall and told the children a lie. Like most teachers, she looked at her pupils and said that she loved them all the same, that she would treat them all alike. And that was impossible because there in front of her, slumped in his seat on the third row, was a little boy named Teddy Stoddard. Mrs. Thompson had watched Teddy the year before and noticed he didn't play well with the other children, that his clothes were unkept and that he constantly needed a bath. And Teddy was unpleasant.

It got to the point during the first few months that she would actually take delight in marking his papers with a broad red pen, making bold X's and then marking the F at the top of the paper biggest of all. Because Teddy was a sullen little boy, no one else seemed to enjoy him, either. At the school where Mrs. Thompson taught, she was required to review each child's records and put Teddy's off until last. When she opened his file, she was in for a surprise. His first-grade teacher wrote, "Teddy is a bright, inquisitive child with a ready laugh." "He does his work neatly and has good manners...he is a joy to be around." His second-grade teacher wrote, "Teddy is an excellent student well-liked by his classmates, but he is troubled because his mother has a terminal illness and life at home must be a struggle."His third-grade teacher wrote, "Teddy continues to work hard but his mother's death has been hard on him. He tries to do his best but his father doesn't show much interest and his home life will soon affect him if some steps aren't taken."

Teddy's fourth-grade teacher wrote, "Teddy is withdrawn and doesn't show much interest in school. He doesn't have many friends and sometimes sleeps in class. He is tardy and could become a problem." By now Mrs. Thompson realized the problem, but Christmas was coming fast. It was all she could do, with the school play and all, until the day before the holidays began and she was suddenly forced to focus on Teddy Stoddard. Her children brought her presents, all in beautiful ribbon and bright paper, except for Teddy's, which was clumsily wrapped in the heavy, brown paper of a scissored grocery bag. Mrs. Thompson took pains to open it in the middle of the other presents. Some of the children started to laugh when she found a rhinestone bracelet with some of the stones missing, and a bottle that was one-quarter full of cologne. She stifled the children's laughter when she exclaimed how pretty the bracelet was, putting it on, and dabbing some of the perfume behind the other wrist. Teddy Stoddard stayed behind just long enough to say, "Mrs. Thompson, today you smelled just like my mom used to."

After the children left she cried for at least an hour. On that very day, she quit teaching reading, writing, and speaking. Instead, she began to teach children. Jean Thompson paid particular attention to one they all called "Teddy." As she worked with him, his mind seemed to come alive. The more she encouraged him, the faster he responded. On days where there would be an important test, Mrs. Thompson would remember that cologne. By the end of the year he had become one of the smartest children in the class and...well, he had also become the "pet" of the teacher who had once vowed to love all of her children exactly the same. A year later she found a note under her door, from Teddy, telling her that of all the teachers he'd had in elementary school, she was his favorite. Six years went by before she got another note from Teddy. He then wrote that he had finished high school, third in his class, and she was still his favorite teacher of all time.

Four years after that, she got another letter, saying that while things had been tough at times, he'd stayed in school, had stuck with it, and would graduate from college with the highest of honors. He assured Mrs. Thompson she was still his favorite teacher.

Then four more years passed and yet another letter came. This time he explained that after he got his bachelor's degree, he decided to go a little further. The letter explained that she was still his favorite teacher, but that now his name was a little longer. The letter was signed, Theodore F. Stoddard, M.D.

The story doesn't end there. You see, there was yet another letter that Spring. Teddy said he'd met this girl and was to be married. He explained that his father had died a couple of years ago and he was wondering...well, if Mrs. Thompson might agree to sit in the pew usually reserved for the mother of the groom. And guess what, she wore that bracelet, the one with several rhinestones missing. And I bet on that special day, Jean Thompson smelled just like...well, just like the way Teddy remembered his mother smelling on their last Christmas together.

El Filibusterismo_Kabanata.6-10

Kabanata VI 

Si Basilio

Buod 

Nang tumutunog ang mga batingaw ng noche buena si Basilio ay palihim na nagtungo sa gubat. Paliit ang buwan. Kaya’t paaninaw na tinungo ni Basilio ang libing ng kanyang ina. Ipinagdasal ang kaluluwa ng ina at gunita ng nakaraang may 13 taon. Namatayan ang kanyang ina. May dumating na lalaking sugatan. Pinahakot siya ng kahoy na ipansusunog sa bangkay ng ina at ng sugatang lalaki. May dumating pang isang lalaki. Tumulong ito sa pagtatalsakan ng kahoy at paglilibing sa kanyang ina. 

Umalis siya sa gubat. Lummuwas ng Maynila. Maysakit at gulanit ang damit. Ninais nang pasagasa sa mga karuwahe dahil sa hirap at gutom. Natagpuan niya sina Kap. Tiyago na katatpos dalhin sa beateryo si Maria Clara. Kinuha siyang katulong o utusan. Ping-aral sa Letran. Unang taon: wala siyang nabibigkas kundi ang pangalan niya at ang salitang adsum o narito po. Minaliit siya dahil sa luma at gulanit na suot. Gayunman ay lagi siyang nagsasaulo ng leksiyon. At nang matuos niyang sa tatlo o apat na paraan sa kanyang klase ay may 40 lamang ang nagtatanong di na sumama ang loob niya. Nang magsulit, natugon niya ang tanong sa kanya at ang marka niya para sa unang taon ay aprovado. Ang siyam niyang kasamahan sa pagsusulit ay nangag-ulit na lahat. 

Ikatlong taon. Naisipan ng professor na Dominiko ang pagtanong kay Basilio na akala niya’y tanga upang magpatawa sa klase. Natugon ni Basilio ang tanong. Parang loro siya sa pagsagot. Noo’y di na tinanong si Basilio. Bakit pa tatanugin ito’y di naman nakapag-papatawa sa klase? Nawalan ng sigla sa pag-aaral si Basilio. Nguni’t isang professor niya ang nasiyahang tumanggap ng hamon ng mga kadete sa isang pasyalan at nagyakag ng mga estudyante niya na inilaban niya sa mga kadete sable laban sa baston. Namayani si Basilio sa labanan. Nakilala ng professor. Nang magtapos: sobresaliente at may mga medalya pa. 

Muhi si Kap. Tiyago sa mga prayle mula nang magmongha si Maria Clara. Pinalipat si Basilio sa Ateneo Municipal. Malaki ang natutuhan ni Basilio. Nagsulit siya sa pagkabatsilyer. Ipinagmalaki siya ng kanyang mga profesor. Nakasulit siya at kumuha ng medisina. Pagkatapos, naging matiyaga at masigasig sa pag-aaral si Basilio. Kaya di pa man nakakatapos ay nakapanggamot na siya. At huling taon na ng pag-aaral ni Basilio. Pagkatapos niya’y pakaksal na sila ni Huli.

Kabanata VII 

Si Simoun

Buod 

Pauwi na sana si Basilio nang may marinig siyang mga yabag at liwanag na palapit. Nangubli siyan sa puno ng baliti. Sa kabila ng puno tumigil ang dumating. Nakilala ito ni Basilio-ang mag-aalahas nang mag-alis ito ng salamin. Nangsimulang maghukay si Simoun sa tulong ng isang asarol. Naalaala si Basilio. Ito ang taong tumulong sa paglilibing sa kanyang ina at sa pagsunog sa isa pang lalaking doon namatay. Nag-isip si Basilio. Sino sa dalawang lalaking ito ang namatay o ang buhay na nagbubuhay Simoun- ang si Ibarra? 

Napakita na kay Simoun si Basilio at nag handog ng pagtulong bilang ganti sa tulong na ipanagkaloob nito nam ay 13 ton na ang nakalilipas. Tinitutukan ni Simoun ng baril si Basilio. Sino ako sa palagay mo? tanong ng mag-aalahas. Tugon ni Basilio. Kayo po’y isang taong mahal sa akin, kayo’y ipinalalagay ng lahat, matangi sa akin, na patay na at ang mga kasawian sa buhay ay madalas kong ikinalulungkot. Lumapit si Simoun sa binata. Aniya: Basilio, ika’y naghahawak ng isang lihim na maaring magpangayaya sa akin, at ngayo’y natuklasan mo pa ang isa na kung mabubunyag ay ikasisira ng aking mga balak. At sinabi ni Simoun na dapat ay patayin na niya si Basilio upang iligtas ang kanyang layunin. "Gayunman, hindi ko marahil pagsisihan na ika’y di ko patayin.Gaya ko rin ay may dapat kang ipakipagtuos sa lipunan. Ikaw at ako ay uhaw sa katarungan Dapat tayong magtulungan. 

At inamin ni Simoun na siya nga si Ibarra. Isinalaysay nito ang pagkakapaglibot sa buong daigdig upang magpakayaman. Nagbalik upang ibagsak ang pamahalaang marumi sukdang ipagdanak ng dugo. Siya raw ay sadyang nagpapalala sa pag-iimbot at pagmamalabis ng taong pamahalaan at simbahan upang gisingin ang damdamin ng bayan sa paghihimagsik. Nguni’t sinuwatan niya sina Basilio at mga kasamahan na nagbabalak magtayo ng paaralan ng Wikang Kastila at humihinging gawing lalawigan ng Espanya ang pilipinas at bigyan ng pantay na karapatan ang mga Kastila at Pilipino. Ito raw ay magbibigay daan sa Pilipinas sa pagiging bayang walang sariling pagkukuro, walang kalayaan at pati kapintasan ay hiram dahil sa pagpipilit manghiram ng wika. Ibig raw nina Basilio na matulad ang Pilipinas sa mga bansang magugulo sa Timog Amerika (South Amerika). 

Ayon kay Basilio ang kastila ay isang wikang magbubuklod-buklod sa mga pulo ng Pilipinas. Ito’y pinabulaan ni Simoun. Anya: Ang kastila kailanman ay di magiging wikang pangkalahatan sa bayang ito ; sapagka’t sa mga kulubot ng kanyang isip at sa pintig ng kanyang puso ay wala ang mga akmang pananalita sa wikang iyan. Iilan lamang daw ang nakapagsasalita ng Kastila. At ang iilang ito ay mawawalan ng sariling kakayahan, magpapailalim sa ibang utak, paaalipin. Tinuligsa ni Simoun ang mga pangkat na naghahangad luminang sa wikang Kastila at di sa kaalamang magsalita o sumulat sa sarili nilang wika. Tinuligsa rin niya ang mga nagpapanggap na di sila maalam magsalita at umunawa ng sariling wika. 

Mabuti, ani Simoun, at hangal ang pamahalaang Kastila na ayaw magpaturo ng wika nito sa mga nasasakupang di tulad ng Rusya at Alemanya. Ani Simoun: Kayo’y nakalilimot na habang ang isang bayan ay may sariling wika, napananatili rin nito ang kanyang paglaya. Ang wika ay isang pag-iisip ng bayan.  Inihimutok ni Simoun na ang kilusan ng kabataan sa pagpapaturo ng Kastila ay ipinagdurusa ng kanyang loob. Naniniwala siyang matapat sa kabataang ito ang paniniwala na sa kapakanan ng bayan ang kanilang ginagawa. Ninais niyang kausapin sina Isagani at Macaraeg. Nguni’t baka di siya pakinggan ng mga ito. Naisip rin niyang pagpapatayin ang mga ito. 

Nagpatuloy si Simoun ukol sa kilusang ibinunsod ng kabataan Bukod sa isang pag-aaksaya ng panahon ay nilinlang ninyo ang bayan sa pag-asa sa wala at tinutulungan ninyong magyuko ng ulo sa mga mapangamkam. Ayaw silang matulad kayo sa mga Kastila? Napakabuti! Paunlarin ninyo ang katutubong ugali. Ayaw kayong bigyan ng kinatawan sa Kortes? Mabuti. Ano ang magagawa ng isang tinig sa karamihan? Habang nagmamaramot sila sa pagbibigay ng karapatan sa inyo lalong malaki ang matatamo ninyo pagkatapos upang ibagsak sila at gantihan ng sama ang sama. Ayaw ituro sa inyo ang kanilang wika, paunlarin ang isang katutubong wikain nang mawala ang pagtatangi-tangi at magkaroon ng mga layuning pambansa. Huwag hayaang magpalagay ang Kastila na sila ang panginoon dito at sila’y bahagi ng bayang ito kundi manlulupig at dayuhan. Sa gayo’y matatamo ninyo ang paglaya. Iyan ang dahilan at binayaan ko kayong mabuhay! 

Nakahinga si Basilio. Aniya’y di siya pulitiko. Lumagda siya sa kahilingan ukol sa paaralan dahil inaakala niyang iyo’y mabuti. Sa panggagamot daw siya nakaukol. Sa kasalukukuyang kalagayan daw ay di makapanggagamot nang mahusay si Basilio ayon kay Simoun. Ang sakit ng bayan ay siyang higit nangangailangan ng kagamutan. Walang halaga ang buhay na di nauukol sa isang layuning dakila, parang isang bato sa linang sa halip maging sangkap sa isang gusali. 

Ani Basilio pinili niya ang siyensiya para makapaglingkod sa bayan. Nauwi sa kadakilaan ng karunungan ang pag-uusap. Ang karunungan ay panghabangpanahon, makatao at pandaigdig. Sa loob ng ilang daantaon, kapag ang sangkatauhan ay tumalino na, kung wala nang lahi-lahi, lahat ng bayan ay malaya at wala nang mang-aalipin at napaaalipin, iisa na ang katarungan at lahat ng tao’y mamamayan na ng daigdig at ang tanging layunin ng tao ay pagkakamit ng karunungan, ang salitang kagitingan at pag-ibig sa bayan ituturing na panatisismo o kabaliwan at ikabibilanggo ng nagsasabibig nito. 

Napailing si Simoun. Upang makaabot daw sa kalagayang sinabi ni Basilio ang daigdig kailangan munang lumaya ang mga tao at ito ay nangangailangan namang pagpapadanak ng dugo upang ang mga sinisikil ay makalaya sa mapaniil. Pangarap lamang daw ang kay Basilio. Ang kadakilaan ng tao ay di magagawa sa pagpapauna sa kanyang panahon kundi nasa pagtugon sa kanyang pangangailangan at hangarin sa pag-unlad. Napuna ni Simoun na hindi naantig ang kalooban ni Basilio. Inulos niya ng tuya si Basilio. Sinabi ni Simoun na walang ginagawa si Basilio kundi tangisan ang bangkay ng ina na parang babae. Paano ako makapaghihiganti? tanong ni Basilio. Ako’y dudurugin lamang nila. Sinabi ni Simoun na tutulungan siya. Hindi na raw bubuhayin ng paghihiganti ang ina o kapatid niya, tugon si Basilio. Ano ang mapapala ko kung sila’y ipaghihiganti? . 

Makatulong sa iba nang di magdanas ng gayon ding kasawian, tugon ni Basilio. Ang pagpapaumanhin ay di laging kabaitan, ito’y kasalanan kung nagbibigaay-daan sa pang-aapi. Walang mang-aalipin kung walang paaalipin. At ipinaalaala ni Simoun na sa pag-aaral ni Basilio ay maaaring danasin nito ang dinanas ni Ibarra. Nagtaka si Basilio. Siya na raw ang inapi ay siya pa ang kamumuhian. Likas sa tao ang mamuhi sa kanyang inaapi, ani Simoun. Nguni’t di ko sila pinakikialaman; pabayaan nila akong makagawa at mabuhay. Tugon ni Basilio na sinundan ni Simoun ng: 

At magkaanak ng mababait na alipin Ang mga damdaming mabuti o masama ay namamana ng anak. Kayo ay walang hangad kundi isang munting tahanan, kaunting kaginhawahan, isang asawa; isang dakot na bigas; at iyan ang mithiin ng marami sa Pilipinas, at kung iyan ay ibigay sa inyo, ituturing ninyong kayo’y mapalad na. Magmamadaling araw na. Matapos sabihing di niya pinagbabawalan si Basilio sa pagbubunyag ng kanyang lihim ay sinabing kung may kailangan si Basilio ay magsadya lamang ito sa kanyang tanggapan sa Escolta. Nagpasalamat si Basilio. Naiwan si Simoun na nag-iisip: Di kaya niya napaniwala si Basilio sa paghihiganti o may balak itong maghiganti nguni’t naglilihim lamang at nais sarilinin iyon o sadyang wala nang hangad maghiganti. Lalong nagtumining sa loob ni Simoun ang matinding nasa na makapaghiganti.

Kabanata VIII 

Maligayang Pasko

Buod 

Hindi naghimala ang birhen. Di nagbigay ng karagdagang salaping kailangan ni Huli. Natuloy si Huli sa pagpapaupa kay Hermana Penchang. (Iyon ay araw ng Pasko). Sa sama ng loob ay napipi si Tandang Selo. 

Kabanata IX 

Ang mga Pilato

Buod 

Pinag-usapan sa bayan ang nangyari kay Tandang Selo at kung sino ang may kasalanan sa ipinagkagayon ng matanda. Ang alperes o tenyente ng guardia sibil? Ano raw ang kasalanan niya? Kaya lamang daw niya sinamsam ang mga sandata ay utos sa kanya iyon, hindi upang bigyan ng pagkakataon ang mga tulisan upang madukot si Kabesang Tales. At di raw niya kasalanan kung di man matagpuan si Kabesang Tales. Ang asenderong bagong gumagawa ng lupa ni Kabesang Tales? Paano raw niya isusuplong ang pagdadala ni Kabesang Tales ng armas e kung tingnan siya’y parang pinipili ang pinakamabuting patamaan sa kanya. Kung namalagi raw si Kabesang Tales sa bahay ay di sana nadukot ng mga tulisan. 

Si Hermana Penchang na bagong panginoon ni Huli? Ang may sala raw ay si Tandang Selo na rin na may kasalanan dahil di marunong magdasal at di nagturo ng wastong pagdarasal sa mga kaanak na tulad ng ginagawa niya ngayon kay Huli na tinuturuan niya ng dasal at pinababasa niya ng aklat na. Tandang Basyong Makunat. Nang mabalitaang tutubusin ni Basilio ang kasintahan ay nagsabing si Basilio ay isang demonyong nag-aanyong estudyante na ibig magpahamak sa kaluluwa ng dalaga. 

Nakauwi si Kabesang Tales sa tulong ng salaping napagbilhan ng mga alahas ni Huli at nautang ng dalaga kay Hermana Penchang. Nabatid niyang iba na ang gumagawa ng kanyang lupa, nagpaupang utusan si Huli, pipi ang amang si Tangdang Selo, at pinaalis siya sa kanyang bahay, sa atas ng hukuman at sa katuwaan ng mga kura at gugmawa ng lupa. Si Kabesang Tales ay naupo sa isang tabi at nanatiling walang kibo. 

Kabanata X 

Kayamanan at Karalitaan

Buod 

Sa bahay ni Kabesang Tales nakipanuluyan si Simoun. Ito’y nasa pagitan ng San Diego at Tiyani. Nagdarahop si Kabesang Tales ngunit dala nang lahat ni Simoun ang pagkain at ibang kailangan at dalawang kaban ng mga alahas. Ipingmalaki ni Simoun ang kanyang rebolber kay Kabesang Tales. Nagdatingan ang mga mamimili ng alahas. Si Kapitan Basilio, ang anak na si Sinang at asawa nito, Si Hermana Penchang mamimili ng isang singsing na brilyante para sa birhen ng Antipolo. Binuksan ni Simoun ang dalawang maleta ng alahas. Mga alahas na may iba’t ibang uri, ayos, at kasaysayan. 

Napatingin si Kabesang Tales sa mga alahas ni Simoun. Naisisp niyang parang sa tulong ng kayamanang iyon ay tinutudyo siya ni Simoun, nilalait ang kanyang kapahamakan. Sa bisperas pa naman ng araw ng kanyang pag-alis sa bahay niyang iyon isa lamang pinakamaliit sa mga brilyanteng iyon ay sapat nang pantubos kay Huli at makapagbigay ng kapanatagan sa matanda na niyang ama. Wala namimili isa man sa mga nagsitawad sa mga luma ang makasaysayang alahas ni Simoun. 

Inilibas ni Simoun ang mga bagong hiyas. Dito namili sina Sinang at iba pa. Siya raw ay namimili rin ng alahas, ani si Simoun. Tinanong si Kabesang Tales kung may may ipabibili. Iminungkahi ni Sinang ang kuwintas. Tinawaran agad ni Simoun ng makilalang iyon nga ang kuwintas ng kasintahang nagmongha. Limandaang piso. O ipagpalit ng Kabesa sa alin mang hiyas na maibigan niya. Nag-isip si Kabesang Tales. Ani Hermana Penchang ay di dapat ipagbili iyon dahil minabitu pa ni Huli ang paalila kaysa ipagbili iyon. Isinangguni raw muna ni Kabesang Tales sa anak ang bagay na iyon. Tumango si Simoun. Ngunit nang nasa labas na ng bahay ay natanaw ni Kabesang Tales ang prayle at ang bagong gumagawa ng lupa. Nangagtawanan pa iyon ng makita si Kabesang Tales. Tulad niya ay isang lalaking nakita ang kanyang asawa na kasama ang ibang lalaki at pumasok sa isang silid at nangagtatatwanang inaglahi ang kanyang pagkalalaki. Bumalik ng bahay si kabesang Tales. Sinabi kay Simoun na di niya nakausap ang anak. 

Kinabukasan, wala si Kabesang Tales. Gayundin ang rebolber ng mag-aalahas-wala sa kaluban at ang naroroon ay isang sulat at kuwintas ni Maria Clara. Humingi ng paumanhin si Kabesang Tales sa pagkakahuha ng baril na kailangan daw niya sa pagsapi niya sa mgas tulisan. Pinagbilinan si Simoun na mag-ingat sa paglakad sapagkat pagnahulog ang mag-aalahas sa kamay ng mga tulisan ay mapapahamak ito. Ani Simoun-sa wakas ay natagpuan ko ang taong aking kailangan: Pangahas ngunit mabuti nga ito-marunong tumupad sa mga pangko. 

Dinakip ng mg a guwardiya sibil si Tandang Selo. Natutuwa si Simoun. Tatlo ang pinatay ni Kabesang Tales ng gabing iyon. Ang prayle, ang lalaking gumagawa sa lupa, at ang asawa nito ay nagkaroon ng madugong pagkamatay-putol ang leeg at puno ng lupa ang bibig. Sa tabi ng bangkay ng babae ay may papel na kinasusulatan ng Tales na isinulat ng daliring isinawsaw sa dugo.

El Filibusterismo_Kabanata.1-5

Kabanata I 

Sa Ibabaw ng Kubyerta

Buod

Umaga ng Disyembre. Sa Ilog Pasig ay sumasalunga ang Bapor Tabo. Lulan nito sa kubyerta sina Don Custodio, Ben Zayb, P. Irene, P. Salvi, Donya Victorina, Kap. Heneral at Simoun.  Napag-usapan ang pagpapalalim ng ilog Pasig. Mungkahi ni Don Custodio: mag-alaga ng itik. Ani Simoun namang kilalang tagapayo ng Kap. Heneral: Gumawa ng tuwid na kanal na mag-uugnay sa lawa ng Laguna at sa look ng Maynila. Nagkasagutan sila ni Don Custodio at ng ilang pari. Ayaw ni Donya Victorina na matuloy ang pag-aalaga ng pato dahil darami ang balot na pinandidirihan niya. 

Kabanata II 

Sa Ilalim ng Kubyerta

Buod 

Tinungo ni Simoun ang ibaba ng kubyerta. Masikip sa pasahero ang ilalim ng kubyerta. Naroon ang dalawang (2) estudyate na pinakukundanganan ng iba-si Basilio na nag-aaral ng medisina at mahusay ng manggamot at isang katatapos pa lamang sa Ateneo, isang makata, si Isagani. Kausap sila Kap. Basilio. Napag-usapan si Kap. Tiyago. Pinauwi raw siya, ani na naging tagapayo ng kapitan nitong mga huling araw. Napaling ang usapan sa paaralang balak ng mga estudyante ukol sa pagtuturo ng mga Kastila. Hindi raw ito magtatagumpay ayon kay Kap. Basilio. Magtatagumpay, ayon sa dalawang binata. Lumayo ang matandang Basilio. Napag-usapan si Paulita Gomez, ang kasintahan ni Isagani at tukod ng ganda, mayaman at may pinag-aralan kaya nga lamang ay tiya si Donya Victorina. Ipinahahanap ni Donya Victorina kay Isagani ang asawa , si De Espadaña, na sa bahay pa ni Padre Florentino, amain ng binata, nagtatago. 

Dumating si Simoun at kinausap ng magkabigan. Ipinakilala ni Basilio kay Simoun si Isagani. Sinabi ni Simoun na di niya nadadalaw ang lalawigan nina Basilio sapagka’t ang lalawigan nina Basilio sapagka’t ang lalawigang ito’y mahirap at di makabibili ng alahas. Matigas na tumutol Si Isagani at anya: Hindi kami namimili ng alahas dahil di namin kailangan. Napangiti si Simoun. Nasabi raw niyang dukha ang lalawigan, dahil ang mga pari sa simbahan ay Pilipino. 

Nag-anyaya si Simoun sa pag-inom ng serbesa. Tumanggi ang dalawa. Ayon kay Simoun, Sinabi ni Padre Camorra na kaya tamad ang mga Pilipino ay dahil pala-inom ng tubig at di ng serbesa. Mabilis na tumugon si Basilio; Sabihin ninyo kay Padre Camorra na kung siya ay iinom ng tubig sa halip ng serbesa, marahil ay mawawala ang sanhi ng mga usap-usapan. At dagdag ni Isagani: lumuluhod sa alak at sa serbesa na pumapatay ng apoy; na kapag pinainit ay sumusulak; nagiging malawak na dagatan at gumugunaw ng santinakpan. Hindi niya pinakinggan ang pagsingkil ni Basilio. 

Itinanong ni Simoun kung ano ang itutugon niya sakaling itanong ni Padre Camorra kung kailan magiging sulak at malawak na karagatan ang tubig. Tugon ni Isagani: Kapag pinainit ng apoy; sa sandaling ang mumunting ilog na watak-watak ay magkakasamasama sa kailalimang hinuhukay ng tao. Binigkas ni Basilio ang isang tula ni Isagani na rin ukol sa pagtutulong ng apoy at tubig sa pagpapatakbo sa makina (steam engine). Pangarap daw ayon kay Simoun dahil ang makina ay hahanapin pa. Nang umalis si Simoun saka lamang nakilala nang lubusan ni Isagani ang mag-aalahas na tinawag na Kardinal Moreno. May dumating na utusan. Ipinatawag ni Padre Florentino ang pamangkin. Nguni’t nakita ng kapitan si Padre Florentino at ito’y inanyayahang pumanhik sa ibabaw ng kubyerta.

Kabanata III 

Ang mga Alamat

Buod 

Dinatnan ni Padre Florentino na nagtatawanan na ang nangasa kubyerta. Nagdaraingan ang mga prayle sa pagkamulat ng mga Pilipino at pag-uusig sa mga bayarin sa simbahan. Dumating si Simoun. Sayang daw at di nakita ni Simoun ang mga dinaanan ng bapor. Kung wala raw alamat ay walang kuwenta sa kanya ang alinmang pook ayon kay Simoun. Isinalaysay ng kapitan ang alamat ng Malapad-na-bato. Ito raw ay banal sa mga katutubo noong una bilang tahanan ng mga espiritu. Nang panahanan daw ng mga tulisan ay nawala ang takot sa espiritu, nasalin sa mga tulisan. 

Sinabi ng Kapitan na may isa pang alamat na ukol kay Donya Geronima. Si Padre Florentino ang nahingang magkuwento. May magkasintahan daw sa Espanya. Naging arsobispo sa Maynila ang lalaki. Nagbabalatkayo ang babae. Naparito at hinihiling sa arsobispo na sundin nito ang pangako pakasal sila. Iba ang naisip ng arsobispo. Itinira ang babae sa isang yungib na malapit sa Ilog Pasig. 

Nagandahan si Ben Zayb sa alamat. Nainggit si Donya Victorina na ibig ding manirahan sa kuweba. Tinanong ni Simoun si Padre Salvi. Sa inyong palagay, hindi ba higit na mainam ay ilagay sa isang beateryo tulad ni Sta. Clara? Hindi raw siya makakahatol sa mga ginawa ng isang arsobispo, ayon kay padre Salvi. At upang mabago ang paksa ay isinalaysay ang alamat ni San Nicolas na nagligtas sa isang Intsik sa pagkamatay sa mga buwayang naging bato nang dasalan ng intsik ang santo. 

Nang datnan nila ang lawa ay nagtanong si Ben Zayb sa Kapitan kung saan sa lawa napatay ang isang Guevarra, Navarra o Ibarra. Itinuro ng Kapitan. Naghanap si Donya Victorina ng bakas ng pagkamatay ng tubig labingtatalong taon matapos mangyari iyon. Nakasama raw ng ama ang bangkay ng anak, ani Padre Sibyla. Iyon daw ang pinakamurang libing, ayon kay Ben Zayb. Nagtawanan ng iba! Si Simoun ay namumutla at walang kibo. Ipinalagay ng Kapitan na si Simoun ay nahilo dahil sa paglalakabay. 

Kabanata IV 

Kabesang Tales

Buod 

Si Tandang Selong umampon kay Basilio sa gubat ay matanda na. Ang ama ng dalagang si Lucia, si Kabesang Tales, na anak ni Tandang Selo, ay isa nang kabesa de baranggay. Yumaman ito dahil sa tiyaga. Nakisama muna sa isang namumuhunan sa bukid. Nang makaipon ng kaunti ay naghawaan ng gubat na nang ipagtanong niya ay walang may-ari, ar ginawa niyang tubuhan. Inisip niyang pag-aralin na sa kolehiyo si Huli upang mapantay kay Basilio na kasintahn nito. Nang ang bukid ay umunlad ito ay inangkin ng mga prayle. Pinabuwis si Kabesang Tales. Tinaasan nang tinaasan ang pabuwis. Di na nakaya ni Kabesang Tales. Nakipag-asunto sa mga prayle. 

Matigas ang sabi ni Kabesang Tales. Ipinakita ng mga prayle ang kanilang titulo sa lupa. Wala. Naging kawali si Tano. Di ibinayad ng kapalit ang anak. Anya: Binungkal ko’t tinamnan ang lupang ito, namatay at nalibing dito ang aking asawa’t anak na dalaga {si Lucia} sa pagtulong sa akin kaya’t di ko maibibigay ang lupang ito kundi sa sino mang didilig muna rito ng kanyang dugo at maglilibing muna ng kanyang asawa’t mga anak. At anya pa rin ukol sa pagiging kawal ni Tano, ako’y bumabayad sa abogado. Kung mananalo ako sa asunto ay alam ko na ang aking gagawin upang siya’y mapabalik; nguni’t kung ako’y matalo, di ko na kailangan ang anak. 

Tinanuran ni Kabesang Tales ang kanyang bukid. Lagi siyang may pasang baril. Di makapasok doon ang sino man dahil balita si Kabesang Tales sa pagbaril. Nagdala siya ng gulok. Balita sa arnis ang kabesa. Ipinagbawal ang gulok. Nagdala siya ng palakol. Si Kabesang Tales ay nahulog sa kamay ng mga tulisan at ipinatubos. Isinanla ni Huli ang kanyang mga hiyas liban sa isang locket o agnos na bigay sa kanya ni Basilio. Hindi rin nakasapat ang panubos. Ipinasyang mangutang kay Hermana Penchang at maglingkod dito bilang utusan. Noon ay bisperas ng Pasko. Kinabukasan. Araw ng Pasko ay maglilingkod na siyang alila. Masalimuot ang naging panaginip ni Huli nang gabing iyon.

Kabanata V 

Ang Noche Buena ng Isang Kutsero

Buod 

Gabi na’t inilalakad na ang prusisyong pang-noche buena nang dumating si Basilio sa San Diego. Naabala sila sa daan dahil nalimutan ng kutsero ang sedula nito at ito’y kinakailangang bugbugin muna ng mga guwardiya sibil. Idinaan ang imahen ni Metusalem, ang pinaka-matandang taong nabuhay sa mundo. Kasunod na idinaan ang mga imahen ng tatlong Haring Mago. Nakapagpaalaala kay Sinang ang itim na Haring Melchor. Itinanong kay Basilio kung nakawala na ang kanang paa ni Bernardo Carpio na naipit sa kabundukan ng San Mateo. Kasunod sa prusisyon ang mga batang malulngkot sa pag-ilaw. Si San Jose naman. Kasunod naman ay mga batang may mga parol. Nasa dulo ng prusisyon ang Birhen. 

Natapos ang prusisyon. Napuna ng mga sibil na walang ilaw an parol ng karitela. Pinarusahan uli ng mga sibil ang kutsroong si Sinong. Naglakad na lamang si Basilio. Tanging bahay ni Kap. Basilio ang tila masaya sa mga nadaraanan ni Basilio. May mga manok na pinapatay. Nasilip ni Basilio na ang Kapitan ay nakikipag-usap sa kura, sa alperes, at kay Simoun.. nagkakaunawaan na tayo, G. Simuon, ani Kapitan Basilio, Tutungo tayo sa Tiani upang tingnan ang inyong mga alahas. Nagbilin ng isang kairel sa relo ang alperes. Isang pares na hikaw naman ang ipinakikibili’ ng kura. (Bakit kaya hikaw?) 

Nasabi ni Basilio s sarili na si Simuon ay may kasindak-sindak na pagkatao. Ang lahat ay nakapaghahanap-buhay sa bayang ito maliban sa amin. Sa bahay ni Kap. Tiyago ay iginagalang si Basilio, lalo na ng matandang utusan, nang makitang tumistis ng isang maysakit si Basilio na parang walang ano man. Ibinigay ng mga utusan ang mga ulat. Mga kalabaw na namatay, mga katulong na napipiit at namatay ang matandang nagtatanod sa gubat. Nanghinayang si Basilio nang mabatid na sa katandaan namatay ang matanda.. Ibig niyang makatistis ng tao. Ang huling balita’y ukol sa pagkadukot ng mgs tulisan kay Kab. Tales. Di nakakain ng hapunan si Basilio.

El Filibusterismo_Tauhan

Ang nobelang "El Filibusterismo" ay isinulat ng ating magiting na bayaning si Dr. Jose Rizal na buong pusong inalay sa tatlong paring martir, na GOMBURZA - Gomez, Burgos, Zamora. 

Tulad ng "Noli Me Tangere", ang may-akda ay dumanas ng hirap habang isinusulat ito. Sinimulan niyang isulat ito sa London, Inglatera noong 1890 at ang malaking bahagi nito ay naisulat niya sa Bruselas, Belgica. Natapos ang kanyang akda noong Marso 29, 1891. Isang Nagngangalang Valentin Viola na isa niyang kaibigan ang nagpahiram ng pera sa kanya upang maipalimbag ang aklat noong Setyembre 22, 1891. Ang nasabing nobela ay pampulitika na nagpapadama, nagpapahiwatig at nagpagising pang lalo sa maalab na hangaring makapagtamo ng tunay na kalayaan at karapatan ang bayan.

Mga Tauhan

§  Simoun – Ang mapagpanggap na mag-aalahas na nakasalaming may kulay 

§  Isagani – Ang makatang kasintahan ni Paulita 

§  Basilio – Ang mag-aaral ng medisina at kasintahan ni Juli 

§  Kabesang Tales – Ang naghahangad ng karapatan sa pagmamay- ari ng lupang sinasaka na inaangkin ng mga prayle 

§  Tandang Selo – Ama ni Kabesang Tales na nabaril ng kanyang sariling apo 

§  Ginoong Pasta – Ang tagapayo ng mga prayle sa mga suliraning legal 

§  Ben-zayb – Ang mamamahayag sa pahayagan

§  Placido Penitente – Ang mag-aaral na nawalan ng ganang mag-aral sanhi ng suliraning pampaaralan 

§  Padre Camorra – Ang mukhang artilyerong pari 

§  Padre Fernandez – Ang paring Dominikong may malayang paninindigan 

§  Padre Florentino – Ang amain ni Isagani 

§  Don Custodio – Ang kilala sa tawag na Buena Tinta 

§  Padre Irene – Ang kaanib ng mga kabataan sa pagtatatag ng Akademya ng Wikang Kastila 

§   Juanito Pelaez – Ang mag-aaral na kinagigiliwan ng mga propesor; nabibilang sa kilalang angkang may dugong Kastila 

§  Makaraig – Ang mayamang mag-aaral na masigasig na nakikipaglaban para sa pagtatatag ng Akademya ng Wikang Kastila ngunit biglang nawala sa oras ng kagipitan. 

§  Sandoval – Ang kawaning Kastila na sang-ayon o panig sa ipinaglalaban ng mga mag-aaral 

§  Donya Victorina – Ang mapagpanggap na isang Europea ngunit isa namang Pilipina; tiyahin ni Paulita

§  Paulita Gomez – Kasintahan ni Isagani ngunit nagpakasal kay Juanito Pelaez 

§  Quiroga – Isang mangangalakal na Intsik na nais magkaroon ng konsulado sa Pilipina

§  Juli – Anak ni Kabesang Tales at katipan naman ni Basilio 

§  Hermana Bali – Naghimok kay Juli upang humingi ng tulong kay Padre Camorra 

§  Hermana Penchang – Ang mayaman at madasaling babae na pinaglilingkuran ni Juli 

§  Ginoong Leeds – Ang misteryosong Amerikanong nagtatanghal sa perya 

§  Imuthis – Ang mahiwagang ulo sa palabas ni G. Leeds