Kabanata VI
Si Basilio
Buod
Nang
tumutunog ang mga batingaw ng noche buena si Basilio ay palihim na nagtungo sa
gubat. Paliit ang buwan. Kaya’t paaninaw na tinungo ni Basilio ang libing ng
kanyang ina. Ipinagdasal ang kaluluwa ng ina at gunita ng nakaraang may 13
taon. Namatayan ang kanyang ina. May dumating na lalaking sugatan.
Pinahakot siya ng kahoy na ipansusunog sa bangkay ng ina at ng sugatang lalaki.
May dumating pang isang lalaki. Tumulong ito sa pagtatalsakan ng kahoy at
paglilibing sa kanyang ina.
Umalis
siya sa gubat. Lummuwas ng Maynila. Maysakit at gulanit ang damit. Ninais nang
pasagasa sa mga karuwahe dahil sa hirap at gutom. Natagpuan niya sina Kap.
Tiyago na katatpos dalhin sa beateryo si Maria Clara. Kinuha siyang katulong o
utusan. Ping-aral sa Letran. Unang taon: wala siyang nabibigkas kundi ang
pangalan niya at ang salitang adsum o narito po. Minaliit siya dahil sa luma at
gulanit na suot. Gayunman ay lagi siyang nagsasaulo ng leksiyon. At nang
matuos niyang sa tatlo o apat na paraan sa kanyang klase ay may 40 lamang ang
nagtatanong di na sumama ang loob niya. Nang magsulit, natugon niya ang tanong
sa kanya at ang marka niya para sa unang taon ay aprovado. Ang siyam niyang
kasamahan sa pagsusulit ay nangag-ulit na lahat.
Ikatlong
taon. Naisipan ng professor na Dominiko ang pagtanong kay Basilio na akala
niya’y tanga upang magpatawa sa klase. Natugon ni Basilio ang tanong. Parang
loro siya sa pagsagot. Noo’y di na tinanong si Basilio. Bakit pa tatanugin
ito’y di naman nakapag-papatawa sa klase? Nawalan ng sigla sa pag-aaral si
Basilio. Nguni’t isang professor niya ang nasiyahang tumanggap ng hamon ng mga
kadete sa isang pasyalan at nagyakag ng mga estudyante niya na inilaban niya sa
mga kadete sable laban sa baston. Namayani si Basilio sa labanan. Nakilala ng
professor. Nang magtapos: sobresaliente at may mga medalya pa.
Muhi
si Kap. Tiyago sa mga prayle mula nang magmongha si Maria Clara. Pinalipat si
Basilio sa Ateneo Municipal. Malaki ang natutuhan ni Basilio. Nagsulit siya sa
pagkabatsilyer. Ipinagmalaki siya ng kanyang mga profesor. Nakasulit siya at
kumuha ng medisina. Pagkatapos, naging matiyaga at masigasig sa pag-aaral si
Basilio. Kaya di pa man nakakatapos ay nakapanggamot na siya. At huling taon na
ng pag-aaral ni Basilio. Pagkatapos niya’y pakaksal na sila ni Huli.
Kabanata VII
Si Simoun
Buod
Pauwi
na sana si Basilio nang may marinig siyang mga yabag at liwanag na
palapit. Nangubli siyan sa puno ng baliti. Sa kabila ng puno tumigil ang
dumating. Nakilala ito ni Basilio-ang mag-aalahas nang mag-alis ito ng salamin.
Nangsimulang maghukay si Simoun sa tulong ng isang asarol. Naalaala si Basilio.
Ito ang taong tumulong sa paglilibing sa kanyang ina at sa pagsunog sa isa pang
lalaking doon namatay. Nag-isip si Basilio. Sino sa dalawang lalaking ito ang
namatay o ang buhay na nagbubuhay Simoun- ang si Ibarra?
Napakita
na kay Simoun si Basilio at nag handog ng pagtulong bilang ganti sa tulong na
ipanagkaloob nito nam ay 13 ton na ang nakalilipas. Tinitutukan ni Simoun ng
baril si Basilio. Sino ako sa palagay mo? tanong ng mag-aalahas. Tugon ni
Basilio. Kayo po’y isang taong mahal sa akin, kayo’y ipinalalagay ng lahat,
matangi sa akin, na patay na at ang mga kasawian sa buhay ay madalas kong
ikinalulungkot. Lumapit si Simoun sa binata. Aniya: Basilio, ika’y naghahawak
ng isang lihim na maaring magpangayaya sa akin, at ngayo’y natuklasan mo pa ang
isa na kung mabubunyag ay ikasisira ng aking mga balak. At sinabi ni Simoun na
dapat ay patayin na niya si Basilio upang iligtas ang kanyang layunin. "Gayunman,
hindi ko marahil pagsisihan na ika’y di ko patayin.Gaya ko rin ay may
dapat kang ipakipagtuos sa lipunan. Ikaw at ako ay uhaw sa katarungan Dapat
tayong magtulungan.
At
inamin ni Simoun na siya nga si Ibarra. Isinalaysay nito ang pagkakapaglibot sa
buong daigdig upang magpakayaman. Nagbalik upang ibagsak ang pamahalaang marumi
sukdang ipagdanak ng dugo. Siya raw ay sadyang nagpapalala sa pag-iimbot at
pagmamalabis ng taong pamahalaan at simbahan upang gisingin ang damdamin ng
bayan sa paghihimagsik. Nguni’t sinuwatan niya sina Basilio at mga
kasamahan na nagbabalak magtayo ng paaralan ng Wikang Kastila at humihinging
gawing lalawigan ng Espanya ang pilipinas at bigyan ng pantay na karapatan ang
mga Kastila at Pilipino. Ito raw ay magbibigay daan sa Pilipinas sa pagiging
bayang walang sariling pagkukuro, walang kalayaan at pati kapintasan ay hiram
dahil sa pagpipilit manghiram ng wika. Ibig raw nina Basilio na matulad ang
Pilipinas sa mga bansang magugulo sa Timog Amerika (South Amerika).
Ayon
kay Basilio ang kastila ay isang wikang magbubuklod-buklod sa mga pulo ng
Pilipinas. Ito’y pinabulaan ni Simoun. Anya: Ang kastila kailanman ay di
magiging wikang pangkalahatan sa bayang ito ; sapagka’t sa mga kulubot ng
kanyang isip at sa pintig ng kanyang puso ay wala ang mga akmang pananalita sa
wikang iyan. Iilan lamang daw ang nakapagsasalita ng Kastila. At ang iilang ito
ay mawawalan ng sariling kakayahan, magpapailalim sa ibang utak, paaalipin.
Tinuligsa ni Simoun ang mga pangkat na naghahangad luminang sa wikang Kastila
at di sa kaalamang magsalita o sumulat sa sarili nilang wika. Tinuligsa rin
niya ang mga nagpapanggap na di sila maalam magsalita at umunawa ng sariling
wika.
Mabuti,
ani Simoun, at hangal ang pamahalaang Kastila na ayaw magpaturo ng wika nito sa
mga nasasakupang di tulad ng Rusya at Alemanya. Ani Simoun: Kayo’y nakalilimot
na habang ang isang bayan ay may sariling wika, napananatili rin nito ang
kanyang paglaya. Ang wika ay isang pag-iisip ng bayan. Inihimutok ni
Simoun na ang kilusan ng kabataan sa pagpapaturo ng Kastila ay ipinagdurusa ng
kanyang loob. Naniniwala siyang matapat sa kabataang ito ang paniniwala na sa
kapakanan ng bayan ang kanilang ginagawa. Ninais niyang kausapin sina Isagani
at Macaraeg. Nguni’t baka di siya pakinggan ng mga ito. Naisip rin niyang
pagpapatayin ang mga ito.
Nagpatuloy
si Simoun ukol sa kilusang ibinunsod ng kabataan Bukod sa isang pag-aaksaya ng
panahon ay nilinlang ninyo ang bayan sa pag-asa sa wala at tinutulungan ninyong
magyuko ng ulo sa mga mapangamkam. Ayaw silang matulad kayo sa mga Kastila?
Napakabuti! Paunlarin ninyo ang katutubong ugali. Ayaw kayong bigyan ng
kinatawan sa Kortes? Mabuti. Ano ang magagawa ng isang tinig sa karamihan?
Habang nagmamaramot sila sa pagbibigay ng karapatan sa inyo lalong malaki ang
matatamo ninyo pagkatapos upang ibagsak sila at gantihan ng sama ang sama. Ayaw
ituro sa inyo ang kanilang wika, paunlarin ang isang katutubong wikain nang
mawala ang pagtatangi-tangi at magkaroon ng mga layuning pambansa. Huwag
hayaang magpalagay ang Kastila na sila ang panginoon dito at sila’y bahagi ng
bayang ito kundi manlulupig at dayuhan. Sa gayo’y matatamo ninyo ang paglaya.
Iyan ang dahilan at binayaan ko kayong mabuhay!
Nakahinga
si Basilio. Aniya’y di siya pulitiko. Lumagda siya sa kahilingan ukol sa
paaralan dahil inaakala niyang iyo’y mabuti. Sa panggagamot daw siya
nakaukol. Sa kasalukukuyang kalagayan daw ay di makapanggagamot nang
mahusay si Basilio ayon kay Simoun. Ang sakit ng bayan ay siyang higit
nangangailangan ng kagamutan. Walang halaga ang buhay na di nauukol sa isang
layuning dakila, parang isang bato sa linang sa halip maging sangkap sa isang
gusali.
Ani
Basilio pinili niya ang siyensiya para makapaglingkod sa bayan. Nauwi sa
kadakilaan ng karunungan ang pag-uusap. Ang karunungan ay panghabangpanahon,
makatao at pandaigdig. Sa loob ng ilang daantaon, kapag ang sangkatauhan ay
tumalino na, kung wala nang lahi-lahi, lahat ng bayan ay malaya at wala nang mang-aalipin
at napaaalipin, iisa na ang katarungan at lahat ng tao’y mamamayan na ng
daigdig at ang tanging layunin ng tao ay pagkakamit ng karunungan, ang salitang
kagitingan at pag-ibig sa bayan ituturing na panatisismo o kabaliwan at
ikabibilanggo ng nagsasabibig nito.
Napailing
si Simoun. Upang makaabot daw sa kalagayang sinabi ni Basilio ang daigdig
kailangan munang lumaya ang mga tao at ito ay nangangailangan namang
pagpapadanak ng dugo upang ang mga sinisikil ay makalaya sa mapaniil. Pangarap
lamang daw ang kay Basilio. Ang kadakilaan ng tao ay di magagawa sa pagpapauna
sa kanyang panahon kundi nasa pagtugon sa kanyang pangangailangan at hangarin
sa pag-unlad. Napuna ni Simoun na hindi naantig ang kalooban ni Basilio.
Inulos niya ng tuya si Basilio. Sinabi ni Simoun na walang ginagawa si Basilio
kundi tangisan ang bangkay ng ina na parang babae. Paano ako makapaghihiganti?
tanong ni Basilio. Ako’y dudurugin lamang nila. Sinabi ni Simoun na tutulungan
siya. Hindi na raw bubuhayin ng paghihiganti ang ina o kapatid niya, tugon si
Basilio. Ano ang mapapala ko kung sila’y ipaghihiganti? .
Makatulong
sa iba nang di magdanas ng gayon ding kasawian, tugon ni Basilio. Ang
pagpapaumanhin ay di laging kabaitan, ito’y kasalanan kung nagbibigaay-daan sa
pang-aapi. Walang mang-aalipin kung walang paaalipin. At ipinaalaala ni Simoun
na sa pag-aaral ni Basilio ay maaaring danasin nito ang dinanas ni Ibarra.
Nagtaka si Basilio. Siya na raw ang inapi ay siya pa ang kamumuhian. Likas sa
tao ang mamuhi sa kanyang inaapi, ani Simoun. Nguni’t di ko sila
pinakikialaman; pabayaan nila akong makagawa at mabuhay. Tugon ni Basilio na
sinundan ni Simoun ng:
At
magkaanak ng mababait na alipin Ang mga damdaming mabuti o masama ay namamana
ng anak. Kayo ay walang hangad kundi isang munting tahanan, kaunting
kaginhawahan, isang asawa; isang dakot na bigas; at iyan ang mithiin ng marami
sa Pilipinas, at kung iyan ay ibigay sa inyo, ituturing ninyong kayo’y mapalad
na. Magmamadaling araw na. Matapos sabihing di niya pinagbabawalan si
Basilio sa pagbubunyag ng kanyang lihim ay sinabing kung may kailangan si
Basilio ay magsadya lamang ito sa kanyang tanggapan sa Escolta. Nagpasalamat si
Basilio. Naiwan si Simoun na nag-iisip: Di kaya niya napaniwala si Basilio sa
paghihiganti o may balak itong maghiganti nguni’t naglilihim lamang at nais
sarilinin iyon o sadyang wala nang hangad maghiganti. Lalong nagtumining sa
loob ni Simoun ang matinding nasa na makapaghiganti.
Kabanata VIII
Maligayang Pasko
Buod
Hindi
naghimala ang birhen. Di nagbigay ng karagdagang salaping kailangan ni Huli.
Natuloy si Huli sa pagpapaupa kay Hermana Penchang. (Iyon ay araw ng Pasko). Sa
sama ng loob ay napipi si Tandang Selo.
Kabanata IX
Ang mga Pilato
Buod
Pinag-usapan
sa bayan ang nangyari kay Tandang Selo at kung sino ang may kasalanan sa
ipinagkagayon ng matanda. Ang alperes o tenyente ng guardia sibil? Ano raw
ang kasalanan niya? Kaya lamang daw niya sinamsam ang mga sandata ay utos sa
kanya iyon, hindi upang bigyan ng pagkakataon ang mga tulisan upang madukot si
Kabesang Tales. At di raw niya kasalanan kung di man matagpuan si Kabesang
Tales. Ang asenderong bagong gumagawa ng lupa ni Kabesang Tales? Paano raw
niya isusuplong ang pagdadala ni Kabesang Tales ng armas e kung tingnan siya’y
parang pinipili ang pinakamabuting patamaan sa kanya. Kung namalagi raw si
Kabesang Tales sa bahay ay di sana nadukot ng mga tulisan.
Si
Hermana Penchang na bagong panginoon ni Huli? Ang may sala raw ay si Tandang
Selo na rin na may kasalanan dahil di marunong magdasal at di nagturo ng
wastong pagdarasal sa mga kaanak na tulad ng ginagawa niya ngayon kay Huli na
tinuturuan niya ng dasal at pinababasa niya ng aklat na. Tandang Basyong
Makunat. Nang mabalitaang tutubusin ni Basilio ang kasintahan ay nagsabing si
Basilio ay isang demonyong nag-aanyong estudyante na ibig magpahamak sa
kaluluwa ng dalaga.
Nakauwi
si Kabesang Tales sa tulong ng salaping napagbilhan ng mga alahas ni Huli at
nautang ng dalaga kay Hermana Penchang. Nabatid niyang iba na ang gumagawa ng
kanyang lupa, nagpaupang utusan si Huli, pipi ang amang si Tangdang Selo, at
pinaalis siya sa kanyang bahay, sa atas ng hukuman at sa katuwaan ng mga kura
at gugmawa ng lupa. Si Kabesang Tales ay naupo sa isang tabi at nanatiling
walang kibo.
Kabanata X
Kayamanan at Karalitaan
Buod
Sa
bahay ni Kabesang Tales nakipanuluyan si Simoun. Ito’y nasa pagitan ng San
Diego at Tiyani. Nagdarahop si Kabesang Tales ngunit dala nang lahat ni
Simoun ang pagkain at ibang kailangan at dalawang kaban ng mga
alahas. Ipingmalaki ni Simoun ang kanyang rebolber kay Kabesang Tales.
Nagdatingan ang mga mamimili ng alahas. Si Kapitan Basilio, ang anak na si
Sinang at asawa nito, Si Hermana Penchang mamimili ng isang singsing na
brilyante para sa birhen ng Antipolo. Binuksan ni Simoun ang dalawang maleta ng
alahas. Mga alahas na may iba’t ibang uri, ayos, at kasaysayan.
Napatingin
si Kabesang Tales sa mga alahas ni Simoun. Naisisp niyang parang sa tulong ng
kayamanang iyon ay tinutudyo siya ni Simoun, nilalait ang kanyang kapahamakan.
Sa bisperas pa naman ng araw ng kanyang pag-alis sa bahay niyang iyon isa
lamang pinakamaliit sa mga brilyanteng iyon ay sapat nang pantubos kay Huli at
makapagbigay ng kapanatagan sa matanda na niyang ama. Wala namimili isa man sa
mga nagsitawad sa mga luma ang makasaysayang alahas ni Simoun.
Inilibas
ni Simoun ang mga bagong hiyas. Dito namili sina Sinang at iba pa. Siya raw ay
namimili rin ng alahas, ani si Simoun. Tinanong si Kabesang Tales kung may may
ipabibili. Iminungkahi ni Sinang ang kuwintas. Tinawaran agad ni Simoun ng
makilalang iyon nga ang kuwintas ng kasintahang nagmongha. Limandaang piso. O
ipagpalit ng Kabesa sa alin mang hiyas na maibigan niya. Nag-isip si Kabesang
Tales. Ani Hermana Penchang ay di dapat ipagbili iyon dahil minabitu pa ni Huli
ang paalila kaysa ipagbili iyon. Isinangguni raw muna ni Kabesang Tales sa anak
ang bagay na iyon. Tumango si Simoun. Ngunit nang nasa labas na ng bahay
ay natanaw ni Kabesang Tales ang prayle at ang bagong gumagawa ng lupa.
Nangagtawanan pa iyon ng makita si Kabesang Tales. Tulad niya ay isang lalaking
nakita ang kanyang asawa na kasama ang ibang lalaki at pumasok sa isang silid
at nangagtatatwanang inaglahi ang kanyang pagkalalaki. Bumalik ng bahay si
kabesang Tales. Sinabi kay Simoun na di niya nakausap ang anak.
Kinabukasan,
wala si Kabesang Tales. Gayundin ang rebolber ng mag-aalahas-wala sa kaluban at
ang naroroon ay isang sulat at kuwintas ni Maria Clara. Humingi ng paumanhin si
Kabesang Tales sa pagkakahuha ng baril na kailangan daw niya sa pagsapi niya sa
mgas tulisan. Pinagbilinan si Simoun na mag-ingat sa paglakad sapagkat
pagnahulog ang mag-aalahas sa kamay ng mga tulisan ay mapapahamak ito. Ani
Simoun-sa wakas ay natagpuan ko ang taong aking kailangan: Pangahas ngunit
mabuti nga ito-marunong tumupad sa mga pangko.
Dinakip
ng mg a guwardiya sibil si Tandang Selo. Natutuwa si Simoun. Tatlo ang pinatay
ni Kabesang Tales ng gabing iyon. Ang prayle, ang lalaking gumagawa sa lupa, at
ang asawa nito ay nagkaroon ng madugong pagkamatay-putol ang leeg at puno ng lupa
ang bibig. Sa tabi ng bangkay ng babae ay may papel na kinasusulatan ng Tales
na isinulat ng daliring isinawsaw sa dugo.
No comments:
Post a Comment